Czy to lęk przyczynia się do powstawania dysfunkcji seksualnych? A może jest odwrotnie – brak satysfakcji w sferze seksualnej lub dotyczące jej różnego rodzaju negatywne doświadczenia skutkują pojawieniem się napięcia i lęku? Nie istnieje prosta odpowiedź na te pytania, ale z całą pewnością możemy stwierdzić, że zależności działają w obie strony. Osoby z zaburzeniami lękowymi częściej doświadczają dysfunkcji seksualnych. Dlaczego?
Zdrowie seksualne: kiedy jest, a kiedy go nie ma?
Według WHO o zdrowiu seksualnym mówimy wtedy, kiedy występuje stan fizycznego, emocjonalnego, psychicznego i społecznego dobrostanu w odniesieniu do seksualności jednostki. Aby cieszyć się zdrowiem seksualnym, nie wystarczy tylko nie mieć problemów w tej sferze – powinna być ona przedmiotem satysfakcji na wielu płaszczyznach. Kiedy doświadczamy uporczywego lęku, trudno jest mówić o satysfakcjonującym życiu seksualnym. Jak pokazują badania naukowe, występują istotne powiązania pomiędzy doświadczaniem trudności psychicznych a zdrowiem seksualnym.
Jak powszechnie wiadomo, ciało i umysł to naczynia połączone – oddziałują na siebie wzajemnie. Seksualność człowieka jest taką sferą, w której przenikają się one bardzo płynnie. Czerpanie przyjemności z seksu wymaga zatem i spokoju w głowie, i odpowiednich warunków fizycznych. Zaburzenia seksualne mogą wynikać zarówno z przyczyn fizjologicznych, jak i psychologicznych, np. zaburzenia erekcji mogą występować w przebiegu chorób układu krążenia, ale mogą być także spowodowane zaburzeniem lękowym lub depresją. Nie bez znaczenia jest również czynnik społeczny, szczególnie istotny w przypadku osób nieheteronormatywnych, kiedy doświadczany przez jednostki stres mniejszościowy może przyczyniać się do różnego rodzaju zaburzeń seksualnych.
Lęk a dysfunkcje seksualne
W przypadku zaburzeń seksualnych istota lęku jako emocji jest szczególnie znacząca. Uczucie lęku zwykle prowadzi do unikania lub rezygnacji z różnego rodzaju działań, a więc lęk sam w sobie może być przyczyną niepodejmowania aktywności seksualnej, np. lęk dotyczący sfery społecznej utrudnia nawiązywanie relacji, hamuje przed doświadczaniem bliskości, co przekładać się może na brak realizacji potrzeb seksualnych. Skoro sama emocja, nawet u osób niedoświadczających zaburzeń lękowych, może spowodować utratę zainteresowania seksem, osoby z zaburzeniami lękowymi tym bardziej narażone będą na występowanie dysfunkcji seksualnych. Potwierdzają to badania naukowe: osoby z zaburzeniami lękowymi częściej niż osoby z grupy kontrolnej (niedoświadczające zaburzeń lękowych) zgłaszają dysfunkcje seksualne. Jak wygląda to w przypadku poszczególnych typów zaburzeń lękowych?
Zaburzenie lękowe uogólnione (GAD) wiąże się z utratą zainteresowania sferą seksualną. Osoby z zaburzeniami lękowymi takimi jak GAD i zespół lęku napadowego (PD) wykazują większą skłonność do zahamowania seksualnego z powodu lęku przed niepowodzeniem i jego konsekwencjami. Z badań osób cierpiących na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD) i PD wynika, że kobiety z tymi zaburzeniami doświadczają niższego pożądania seksualnego i cechują się rzadszym podejmowaniem kontaktów seksualnych niż osoby bez zaburzeń lękowych, ale to kobiety z OCD ogólnie częściej deklarują pojawianie się zaburzeń seksualnych i wykazują się niższą satysfakcją z życia seksualnego niż kobiety z PD. Ponadto, u kobiet doświadczających lęku częściej obserwuje się występowanie zaburzeń seksualnych takich jak hipoaktywne zaburzenie pożądania seksualnego i awersja seksualna. Również badania porównawcze dotyczące kobiet z OCD i GAD wskazują na to, że to właśnie osoby z OCD czerpią z seksu mniej przyjemności, częściej go unikają i częściej doświadczają anorgazmii. Badania mężczyzn z zaburzeniem lęku społecznego dowiodły, że występującą u nich często dysfunkcją seksualną jest przedwczesny wytrysk. Z badań porównujących osoby doświadczające lęku społecznego i OCD wynika, że mężczyźni z lękiem społecznym rzadziej niż mężczyźni z OCD stosują metody antykoncepcyjne i chroniące przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Mężczyźni z zaburzeniami lękowymi mają ogólne wysokie ryzyko rozwinięcia zaburzeń erekcji. Zaburzeniami seksualnymi powiązanymi etiologicznie z lękiem są w przypadku kobiet także zaburzenia związane z bólem podczas stosunku płciowego – pochwica i dyspareunia. Są to zaburzenia o złożonym podłożu związanym z czynnikami zarówno biologicznymi, psychologicznymi, jak i społecznymi. Do ich powstawania mogą przyczyniać się np. trudności w relacji, przekonania na temat seksu, negatywny obraz ciała i niska samoocena, stres lub lęk przed ciążą.
Co ciekawe, niektóre osoby z zaburzeniami lękowymi raportują wzrost zainteresowania seksem. Ten trend występuje częściej u mężczyzn niż kobiet, ale dotychczasowe dowody naukowe są niewystarczające, by wnioskować na temat powszechności i przyczyn tego zjawiska.
Leczenie zaburzeń seksualnych w przebiegu zaburzeń lękowych
Dysfunkcje seksualne wynikające bezpośrednio z zaburzeń lękowych w niektórych przypadkach “leczą się same” wraz z poprawą stanu psychicznego, jaka następuje w terapii lęku. Nie należy jednak bagatelizować takiego problemu i liczyć, że ustąpi sam, bo jego etiologia może być znacznie bardziej złożona! Specjalista psychiatra lub psychoterapeuta zajmujący się leczeniem lęku powinien zapytać o sferę seksualną pacjenta. Jeżeli tego nie robi, najlepiej samemu poruszyć ten temat. W zależności od typu i przyczyny dysfunkcji dobiera się sposób leczenia, najczęściej psychoterapię, terapię seksuologiczną lub leczenie farmakologiczne. Niekiedy angażuje się także lekarza ginekologa oraz fizjoterapeutę uroginekologicznego, zwłaszcza w przypadku dolegliwości związanych z bólem. Ważna jest także szczera rozmowa z partnerem/partnerką na temat doświadczanych trudności. Możemy uzyskać wówczas wsparcie bliskiej osoby oraz mamy szansę na utrzymanie zdrowej i satysfakcjonującej relacji.
Farmakoterapia a zaburzenia seksualne
Nie tylko zaburzenia lękowe mogą przyczyniać się do wystąpienia dysfunkcji seksualnych, ale także… samo ich leczenie. Szczególnie istotnym aspektem dotyczącym leczenia zaburzeń lękowych są więc skutki niepożądane farmakoterapii, wśród których bardzo często zgłaszane są zaburzenia seksualne. Niektóre leki wykorzystywane w leczeniu zaburzeń lękowych, głównie z grupy SSRI (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), mają wpływ na działanie neuroprzekaźników, ich szlaków i receptorów, które regulują wiele aspektów funkcjonowania, w tym funkcjonowanie seksualne. Do najczęściej zgłaszanych zaburzeń seksualnych wynikających z farmakoterapii należą
- spadek libido,
- opóźnienie wystąpienia orgazmu lub anorgazmia,
- zaburzenia erekcji,
- opóźniona ejakulacja.
Tego typu objawy mogą dotyczyć blisko 60-70% pacjentów przyjmujących leki psychiatryczne z grupy SSRI i trójpierścieniowe leki antydepresyjne (również czasem wykorzystywane w leczeniu lęku).
Co zrobić w takiej sytuacji? Koniecznie skonsultować się z lekarzem prowadzącym, ponieważ możliwa jest modyfikacja leczenia, tj. zmiana dawki leku, zmiana leku lub dodanie leku z innej grupy.
Bibliografia
- Aksaray, Berkant Yelken, Cem Kaptanoğlu, Süleyman Oflu, Murat Özaltin, G. (2001). Sexuality in women with obsessive compulsive disorder. Journal of Sex & Marital Therapy, 27(3), 273-277.
- Dèttore, D., Pucciarelli, M., Santarnecchi, E. (2013). Anxiety and female sexual functioning: An empirical study. Journal of Sex & Marital Therapy, 39(3), 216-240.
- Figueira, I., Possidente, E., Marques, C., & Hayes, K. (2001). Sexual dysfunction: A neglected complication of panic disorder and social phobia. Archives of Sexual Behavior, 30(4), 369-377.
- Fontenelle, L. F., De Souza, W. F., De Menezes, G. B., Mendlowicz, M. V., Miotto, R. R. Falcão, R.
- Figueira, I. L. (2007). Sexual function and dysfunction in Brazilian patients with obsessive-compulsive disorder and social anxiety disorder. The Journal of nervous and mental disease, 195(3), 254-257.
- Grabski, B., Kasparek, K., Müldner-Nieckowski, Ł., & Iniewicz, G. (2019). Sexual quality of life in homosexual and bisexual men: The relative role of minority stress. The Journal of Sexual Medicine, 16(6), 860-871.
- Kwiatkowska, S., Kocur, D. (2017). Życie seksualne pacjentów cierpiących na wybrane zaburzenia nerwicowe. Seksuologia Polska, 15(1).
- Van Minnen, A., Kampman, M. (2000). The interaction between anxiety and sexual functioning: A controlled study of sexual functioning in women with anxiety disorders. Sexual and Relationship Therapy, 15(1), 47-57.
- Velurajah, R., Brunckhorst, O., Waqar, M., McMullen, I., Ahmed, K. (2022). Erectile dysfunction in patients with anxiety disorders: a systematic review. International journal of impotence research, 34(2), 177-186.
- WHO. (2006) Sexual health. https://www.who.int/health-topics/sexual-health#tab=tab_2
- Wróbel, M., Mosiołek, A. (2018). Dysfunkcje seksualne w przebiegu zaburzeń depresyjnych. Psychiatria, 15(1), 39-44.
Autorką artykułu jest Aleksandra Szewczyk