Jeszcze kilkadziesiąt lat temu sądzono, że agorafobia to inaczej lęk przed wychodzeniem z domu bądź lęk przed miejscami publicznymi. Starsze źródła ujmują agorafobię na różne sposoby – jako lęk przed komunikacją miejską, otwartą przestrzenią lub dużymi skupiskami ludzi. Dzisiaj także, zarówno na forach, jak i w niektórych internetowych poradnikach możemy zapoznać się właśnie z taką definicją. Jednak lęk przed wyjściem z domu powinniśmy raczej zaliczyć do przykrego skutku agorafobii.
Czym więc jest agorafobia?
Zgodnie z najnowszymi publikacjami osoba cierpiąca na agorafobię boryka się z lękiem przed sytuacją, której nie będzie w stanie skontrolować. Można obawiać się ośmieszenia, utraty kontroli, braku pomocy w przypadku utraty przytomności lub wypadku. Lęk przed takimi sytuacjami jest na tyle silny, że to właśnie on skłania osoby cierpiące na agorafobię do unikania miejsc publicznych, z których ciężko “uciec” i miejsc im nieznanych. Osoby te z powyższych powodów decydują się (kiedy tylko ma taką możliwość) pozostawać w domu- w bezpiecznym miejscu, które znają najlepiej. Często zdarza się także tak, że kiedy osoba z agorafobią decyduje się na wyjście z domu to towarzyszy mu w tym bliska osoba, aby zmniejszyć w ten sposób odczuwany lęk. Wyjście z bezpiecznej przestrzeni powoduje odczuwanie przykrych objawów — przede wszystkim ogromnego lęku, ale także mdłości, pocenia się, przyspieszonego bicia serca, drżenia, biegunki czy wymiotów, różnego rodzaju bóli ciała.
Diagnoza i leczenie agorafobii
Zgodnie z kryteriami diagnostycznymi DSM-V aby zdiagnozować agorafobię u chorego musi występować silny lęk przed ekspozycją (lub podczas samego myślenia o ekspozycji) na minimum dwie z pięciu wymienionych sytuacji:
- korzystanie z transportu publicznego,
- przebywanie na otwartej przestrzeni,
- przebywanie w zamkniętej przestrzeni publicznej,
- staniem w kolejce bądź w tłumie,
- przebywaniu samemu poza domem
Taka osoba odczuwa ogromny lęk i stara się całkowicie unikać opisanych wyżej sytuacji przez przekonanie, że w przypadku wystąpienia objawów somatycznych lub ataku paniki ośmieszy się, lub straci kontrolę nad sytuacją. Chory może obawiać się, że straci przytomność, zwymiotuje lub odda mocz i kał, a po zawstydzającej sytuacji nie będzie w stanie szybko uciec.
Jeśli podejrzewamy u siebie agorafobię to warto skorzystać z porady specjalisty- psychologa, psychiatry bądź psychoterapeuty. Możemy umówić się na wizytę zarówno w ramach NFZ (niestety, czas oczekiwania na wizytę będzie prawdopodobnie dłuższy), jak i prywatnie oraz odpłatnie.
Jeśli mamy możliwość wyboru psychoterapeuty warto wybrać takiego, który przeprowadza terapię w nurcie poznawczo-behawioralnym. Jest to rodzaj terapii polegający na wychwyceniu błędnych myśli i przekonań, a następnie skorygowaniu ich. Pacjent podczas trwania terapii uczy się radzić sobie w momentach, kiedy pojawia się lęk i ataki paniki. Terapia także pozwala zrozumieć działanie mechanizmów obecnych w zaburzeniach lękowych ( np. lęku przed lękiem i błędnego koła unikania). Dzięki terapii pacjent jest w stanie zacząć znacznie lepiej funkcjonować, mniej odczuwać lęk i dobrze sobie radzić w trudnych sytuacjach.
Jeśli objawy są nasilone należy rozważyć wizytę u psychiatry, który może zlecić leczenie psychofarmakologiczne (leki o działaniu przeciwlękowym). Nie należy obawiać się takiej wizyty- odpowiednio dobrana farmakoterapia sprawi, że odczuwany lęk będzie mniejszy, a objawy psychosomatyczne mniej dotkliwe. Warto jednak wiedzieć, że leki same w sobie nie leczą agorafobii, dlatego ważne jest, by nawet podczas stosowania psychofarmakologii także uczęszczać na terapię u psychologa lub psychoterapeuty. Połączenie psychoterapii oraz farmakologii daje najlepsze i najszybsze efekty leczenia.
Bez względu na to, jaką formę terapii wybierzemy- czy to u psychologa, psychoterapeuty czy psychiatry — nie należy jej przerywać samodzielnie. Wszystkie wątpliwości czy trudności, które się pojawiają, należy na bieżąco omawiać ze swoim lekarzem/terapeutą. Terapię można zakończyć dopiero kiedy zarówno specjalista, jak i pacjent uznają, że jest to odpowiedni czas. Samodzielne przerywanie leczenia może spowodować nawrót zaburzeń lękowych, a nawet i pogłębienie tych zaburzeń lub pojawienie się zaburzeń depresyjnych.
Doraźne sposoby na radzenie sobie z agorafobią
Poniższe metody zostały wcześniej omówione w artykule o fobii społecznej. Postępowanie w przypadku różnego rodzaju fobii jest z reguły podobne i polega przede wszystkim na stopniowej ekspozycji na źródło lęku.
Należy pamiętać, że opisane metody mogą stanowić jedynie działanie doraźne, np. w momencie oczekiwania na umówioną wizytę u specjalisty i nie zastąpią długoterminowej terapii.
Ekspozycja na trudną sytuację
Mówi się, że “praktyka czyni mistrza”. Tak jest i w przypadku wszelkiego rodzaju fobii, w tym także i agorafobii. Im częściej stawiamy się w trudnej dla nas sytuacji, tym lepiej w przyszłości sobie z nią poradzimy. Oczywiście, z początku ekspozycja będzie budziła szereg obaw, a sama myśl o wyjściu z domu może wywoływać lęk. Warto zapisać sobie wszystkie sytuacje, które budzą w nas strach, a następnie przestopniować je w skali od 1 do 100. Przykładowo:
- podróż autobusem 80
- wyjście poza dom lub mieszkanie na odległości kilkudziesięciu metrów 20
- wyjście z bliską osobą na zakupy 60
- samotne wyjście w nieznane miejsce np. ulicę, której nie znamy 100
Należy uwzględnić każdą sytuację, która przyjdzie nam do głowy. Następnie możemy przejść do praktyki ekspozycji. W tym celu staramy się stopniowo wchodzić w sytuacje przez nas zapisane, zaczynając od tych, które mają najniższą liczbę na naszej skali i stopniowo przechodzić do tych dla nas trudniejszych i bardziej stresujących sytuacji. Ważne jest, by się nie śpieszyć i przechodzić do kolejnego punktu na naszej liście dopiero wtedy, gdy wcześniejszy punkt budzi w nas już mały lęk lub nie wywołuje go wcale. Warto jednak pamiętać, że ekspozycja może wywoływać nasilony lęk- szczególnie na początku. Jeśli jednak nie przerwiemy tego procesu i stopniowo będziemy wystawiać się na kolejne sytuacje odczuwany lęk zacznie się w końcu zmniejszać.
Ważne! Nie należy traktować ekspozycji zero-jedynkowo. Akceptacja swoich lęków i słabości nie powinna być postrzegana jako porażka. Określona czynność, która jest elementem codzienności wielu z nas, osobie z fobią będzie mogła sprawiać ból psychiczny, dyskomfort i ogrom negatywnych uczuć. Jeżeli dotyczy Cię temat agorafobii to pamiętaj, że może nie udać Ci się samodzielnie stawiać pierwsze kroki podczas wyjścia z domu i nie należy postrzegać tego jako porażki.Wyleczenie agorafobii jest możliwe, jednak należy to zrobić pod okiem specjalisty, a także nastawić się, że terapia może potrwać. Nie warto także skupiać się na komentarzach osób z najbliższego otoczenia. Osobie “zdrowiej” ciężko jest zrozumieć odczuwany lęk, który występuje u osoby z zaburzeniem lękowym. Czasami zdarza się tak, że najbliżsi chcą pomóc jednak niestety nie wiedzą jak to zrobić by nie pogorszyć sytuacji.
Wizualizacja
Jest prostą i skuteczną metodą, szczególnie kiedy lęk jest bardzo silny. Staramy się możliwie jak najczęściej wyobrażać sobie lękowe sytuacje. Należy wyobrazić sobie jak najwięcej szczegółów (miejsce, sytuacja, liczba osób, nasze zachowanie) oraz na bieżąco tworzyć w myślach różne zdarzenia. Wizualizacje najlepiej jest przeprowadzać w komfortowym dla nas miejscu, gdzie czujemy się bezpiecznie, np. w domu. Kiedy podczas wyobrażania sobie pojawi się silny lęk warto przestać i powrócić do ćwiczenia, gdy będziemy spokojni.
Warto pamiętać
Agorafobia jest przykrym zaburzeniem, które potrafi całkowicie zaburzać funkcjonowanie. Osoba dotknięta agorafobią z czasem może zacząć unikać coraz większej ilości sytuacji lub miejsc aż do całkowitej rezygnacji z dotychczasowych zainteresowań i aktywności. Tylko zgłoszenie się po pomoc daje szanse na wyzdrowienie, ponieważ agorafobia z reguły nie ustępuję samoistnie – przeciwnie – często z czasem lęk staje się silniejszy.
Bibliografia:
A. Szulc, A. i in. (2000). Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5. Wrocław: Edra Urban & Partner.
E. J. Bourne, (2011) Lęk i fobia. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Autorką tekstu jest Kamila Kawa