Ostra reakcja na stres (acute stress disorder, ASD) jest krótkotrwałym zaburzeniem reaktywnym, będącym konsekwencją doświadczenia traumatycznego stresu. Za taki stres uznaje się m.in działania wojenne, brutalną napaść, zagrożenie życia lub integralności cielesnej, wypadki komunikacyjne, katastrofy naturalne, widok nagłej śmierci bliskiej osoby, przemoc, maltretowanie lub bycie naocznym świadkiem takich zdarzeń (APA, 2013a).
Ponadto, przeżyciu towarzyszy silny strach, przerażenie i poczucie bezradności. Ostra reakcja na stres na ogół pojawia się już w ciągu kilku minut od zdarzenia i ustępuje w ciągu kilku dni, ale zdarza się, że trwa nawet do 4 tygodni (Borys, 2004). Częściej diagnozuje się to zaburzenie u kobiet.
Objawy ostrej reakcji na stres
Formalnie, aby je rozpoznać, objawy muszą utrzymywać się ponad 3 dni. Główne objawy koncentrują się wokół silnego lęku, który powoduje oszołomienie, zawężenie lub wyłączenie świadomości, derealizację i depersonalizację, czyli poczucie obcej rzeczywistości, nierealności świata i siebie (objawy dysocjacyjne). ASD towarzyszą natrętne wspomnienia traumy, dręczące koszmary senne, niezdolność do wyrażania radości, poczucie wolno płynącego czasu, częściowa lub całkowita niepamięć zdarzenia (amnezja dysocjacyjna), unikanie rozmów na temat traumy, drażliwość, nadmierna czujność, agresja i pobudzenie wegetatywne; uczucie gorąca, hiperwentylacja, ataki paniki oraz trudności z zasypianiem i koncentracją uwagi (APA, 2013a).
Osoba doświadczająca ASD może wydawać się otoczeniu emocjonalnie zobojętniała – milczy, nie reaguje na komunikaty, jest znieruchomiała (stupor) – albo nadmiernie pobudzona; wtedy potrafi nawet przemieszczać się w różne miejsca, nie pamiętając później jak się w nich znalazła (fuga dysocjacyjna) (Bilikiewicz, 2006).
Leczenie i pomoc w ostrej reakcji na stres
Ze względu na niezwykłą szybkość i intensywność objawów, kluczowe w leczeniu ASD jest pierwsze 48 godzin od momentu wystąpienia reakcji. W tym celu stosuje się metody interwencji kryzysowej, która skupia się przede wszystkim na „psychicznym ratownictwie”, tzn. pracuje się nad obecnymi symptomami, a nie nad wcześniejszymi problemami, jak np. niesatysfakcjonujące relacje z małżonkiem.
Taka pomoc zapobiega nasilaniu się objawów, które mogą doprowadzić m.in. do samobójstwa lub utrwalenia traumy. Istotne znaczenie ma więc czas i wsparcie otoczenia; wyśmiewanie, wyszydzanie czy ignorowanie takiego stanu nie pomoże osobie w odzyskaniu równowagi. Niekiedy konieczne jest podanie leków przeciwlękowych, przeciwpsychotycznych lub przeciwdepresyjnych, a także monitorowanie rozwoju zaburzenia (Bilikiewicz, 2006).
Rozwój zespołu stresu pourazowego
Metaanaliza badań dokonana przez R. Bryanta (2006) wykazała, że u 3/4 osób cierpiących na ASD w ciągu 6-24 miesięcy rozwinął się zespół stresu pourazowego (PTSD). Z drugiej jednak strony zaledwie połowa osób chorych na PTSD w ciągu 1 miesiąca od zdarzenia traumatycznego wykazywała objawy ASD. Oznacza to, że ASD może, ale nie musi poprzedzać diagnozy PTSD. Co więcej, ASD występuje u osób, które nigdy wcześniej nie miały zaburzeń psychicznych.
Co czyni osobę bardziej podatną na wystąpienie ostrej reakcji stresowej?
Z dotychczasowych badań można wskazać na lęk jako cechę – czyli względnie trwałą dyspozycję do reagowania lękliwością w sytuacji ocenianej subiektywnie jako zagrażająca, ryzyko popełnienia samobójstwa w reakcji na traumatyczny stresor, negatywne ocenianie własnej osoby, innych ludzi i świata w związku z zaistniałą sytuacją (Suliman, Troeman, Stein, Seedat, 2013), poczucie bezradności, deprywacja potrzeby bezpieczeństwa (Hansen, Elklit, 2011) oraz poczucie winy i unikowy styl radzenia sobie ze stresem (APA, 2013a).
Czynnikiem ochronnym jest natomiast wsparcie emocjonalne uzyskiwane od najbliższych osób i społeczeństwa.
Jak wspierać osobę, która doznała ostrej reakcji na stres?
Zapewnij takiej osobie spokój i bezpieczeństwo. Czasami nie musisz nic mówić, wystarczy, że będziesz obok, przygotujesz ciepły posiłek, podasz herbatę i odciążysz w codziennych obowiązkach. Wysłuchaj, co ma Ci do powiedzenia, ale nie naciskaj, jeżeli woli zostać sama. Zaakceptuj jej uczucia i zapytaj jak możesz pomóc. Powstrzymaj się od udzielania rad w stylu „wszystko się jakoś ułoży”, „weź się w garść – trzeba żyć dalej”; takie słowa wskazują na niezrozumienie emocji drugiej osoby, budzą w niej poczucie winy i osamotnienia. Oceń na ile poważne są objawy i jak długo się utrzymują.
Warto też skorzystać z pomocy specjalistów, np. psychologów pracujących w ośrodkach interwencji kryzysowej.
Bibliografia:
- American Psychiatric Association (APA). (2013a). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition. DSM-5. American Psychiatric Association: Arlington, VA.
- Bilikiewicz, A. (2006). Zaburzenia reaktywne. W: A. Bilikiewicz (red.), Psychiatria (370-376). Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Borys, B. (2004). Sytuacje ekstremalne i ich wpływ na stan psychiczny człowieka. Psychiatria, 1, 97-105.
- Bryant, R. A. (2006). Acute Stress Disorder. Psychiatry, 5, 238-239.
DOI: 10.1053/j.mppsy.2006.04.003. - Hansen, M., Elklit, A. (2011). Predictors of acute stress disorder in response
to bank robbery. European Journal of Psychotraumatology, 2, 5864.
DOI: 10.3402/ejpt.v2i0.5864. - Suliman, S., Troeman, Z., Stein, D. J., Seedat, S. (2013). Predictors of acute
stress disorder. Journal of Affective Disorders, 149, 277-281.
DOI: 10.1016/j.jad.2013.01.041.
Autorką tekstu jest: Paulina Żbikowska